Sầu đâu là loài cây thân gỗ, cao to. Ở miền Tây Nam Bộ tuy cùng họ nhưng không phải cây xoan ở miền Bắc, cây đu ở Thanh Hóa hay cây sầu đông ở Huế. Cây sầu đâu vỏ sần sùi chứ không trơn láng như vỏ thân cây sầu đông. Lá sầu đâu nhỏ, mỏng, mọc đối xứng qua cuống, rụng hết vào mùa Thu, đến cuối Đông, đầu Xuân thì đâm lộc, ra bông dâng đời. Người ta hái những chùm nụ sầu đâu và những đọt lá non làm gỏi. Lượng sầu đâu nhiều hay ít phụ thuộc vào “gu” của người ăn: Người ăn ghiền thì trộn nhiều Sầu đâu, khỏi cần sơ chế. Người mới ăn lần đầu thì nên nhúng qua vào nước cơm nóng cho bớt đắng. Gọi là đặc sản nhưng món gỏi sầu đâu lại khá bình dân, dễ làm, hợp với mọi túi tiền: Ít tiền làm nhiều rau, nhiều tiền, rau ít; Dân dã ít tiền “bắc mâm” ngồi nhậu trong vườn, với tay vặt nắm lá non chấm nước mắm cũng “đưa cay” được chút rượu đế. Nhà nghèo mà xa chợ, tới bữa chạy ra vườn vặt nắm lá non vào xắt nhỏ trộn với con khô nướng, thêm trái cà chua, dưa leo, xoài xanh với nước mắm, chút đường, bột ngọt, trái ớt, miếng me,… cũng có được vị đắng ngọt, chua, cay trôi cơm.

Tuy gọi là gỏi sầu đâu nhưng sầu đâu lại là món ít tiền nhất trong những nguyên liệu để làm gỏi. Một đĩa gỏi cho 4 người ăn đầu vụ cũng chỉ cần độ dăm ngàn đồng, chừng 4-5 lọn, khoảng ngoài 100 gam nụ hoa với đọt non xé nhỏ; một con cá lóc khoảng 300 gam còn sống đem nướng trui bằng rơm mới cho thơm rồi bỏ xương, xé nhỏ thịt vừa ăn; khoảng 200 gam thịt heo ba chỉ luộc vừa chín tới xắt sợi với chừng ấy tôm thẻ luộc lột vỏ, bỏ đầu hay tôm càng xanh nướng xé nhỏ càng ngon; khô cá sặc nướng bằng than đước cho thơm rồi cũng xé nhỏ như xé cá , xé tôm… Tất cả trộn đều với vài, bốn trái dưa leo, cà chua xắt mỏng, me chín, xoài xanh vằm sợi. Nêm nước mắm nhĩ, đường, bột ngọt vừa ăn xong mới trộn cho đều, để chừng 5 phút trộn lại, bày lên đĩa. Rải ít rau thơm, dăm lát ớt đỏ lên trên đĩa cho đẹp, cho ấm. Nước chấm dùng nước mắm ngon dằm me, ớt, bột ngọt và đường. Việc cuối cùng là rót rượu mời khách. Rượu nếp cao độ là tuyệt, không có mới phải dùng bia hay rượu ngoại. Lưu ý, chớ bỏ bộ lòng cá lóc. Hãy nướng qua bộ lòng trên bếp than hồng, để riêng ra dĩa nhỏ dành mời người lớn tuổi. Trẻ chớ ăn! Dễ “chảy máu cam!”

Gỏi sầu đâu - Đặc sản miền Tây

Nét độc đáo của món gỏi sầu đâu là vị đắng hậu ngọt cứ dai dẳng mãi trong miệng tới ngày hôm sau để lại thèm dù mới ăn hôm trước. Gỏi có đủ các vị đắng, ngọt, chua cay, bùi và béo nên ăn rất ngon miệng. Trước và trong khi ăn, khứu giác bạn lại đã được kích thích bởi mùi thơm của cá lóc nướng trui, khô cá sặc rằn nướng,… nên chưa ăn mà nước miếng đã ứa ra! Ngoài ra, theo kinh nghiệm dân gian, sầu đâu còn là vị thuốc Nam có tác dụng giải độc gan, ăn vào rất mát.

Dịp Tết, nếu có về miền Tây, bạn hãy tìm ăn món đặc sản gỏi sầu đâu. Hy vọng, bạn sẽ không quên vị độc đáo của món ăn này.