Chùa Ông (Cần Thơ) sau khi tu sửa vẫn giữ được lối kiến trúc độc đáo

(ảnh: cổng thông tin điện tử thành phố Cần Thơ)

Tên gọi và vị trí :

Chùa Ông, tên gốc tiếng Hán là Quảng Triệu Hội Quán (theo đại tự ghi ở tiền điện), sở dĩ có tên gọi như trên là do nguồn gốc chùa vốn là hội quán của một nhóm người Hoa thuộc hai phủ Quảng Châu và Triệu Khánh (Quảng Đông, Trung Quốc) theo dòng di dân người Hoa sang lưu trú ở đất Trấn Giang (tức Cần Thơ xưa) vào thế kỉ XVII – XVIII. Chùa thờ Quan Thánh Đế quân (tức Quan Công) ở chính điện nên nhân dân địa phương quen gọi một cách dân dã là Chùa Ông. Ngoài ra, một số người còn gọi di tích tôn giáo này là Chùa Bà vì ngoài việc thờ các vị nam thần, nơi đây còn thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu và Phật Bà Quan Âm, đây cũng là một đặc điểm riêng trong tín ngưỡng thờ cúng của ngườI Hoa – chùa Hoa.

Cũng như một số ngôi chùa của ngườI Hoa khác, Chùa Ông không nằm biệt lập mà gần gũi hài hòa trong khu dân cư đông đúc, ngay giữa trung tâm thành phố Cần Thơ, cạnh Bến Ninh Kiều.

Địa chỉ : số 32 Hai Bà Trưng, Phường Tân An, quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ;

Điện thoại: 071.823 862

Lịch sử hình thành & kiến trúc :

Ngôi chùa được xây dựng vào năm Quang Tự thứ 20 (1894) và tồn tại cho đến ngày nay với kiến trúc hầu như còn nguyên vẹn từ hình dáng bên ngoài đến trạm trổ nội điện. Khác với một số chùa Hoa khác, chùa Ông ở Cần Thơ không có bia ký ghi tên những người khởi công xây dựng, niên đại hình thành, nhưng ở các mảng chạm khắc gỗ, đôi liễn bình phong, lư hương đều có ghi rõ tên tác giả, người ủng hộ và năm thực hiện.

Cả lịch sử hình thành và kiến trúc của chùa Ông đều cho thấy chùa được xây dựng qua ba thờI kỳ với ba kiểu kiến trúc tượng trưng ứng với từng bộ phận của chùa là Chánh Điện (do La Ích Xe khởi công xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ XIX), Nhà Khách (do con trai của La Ích Xe là La Thành Cơ xây dựng vào cuối thế kỷ XIX) và Nhà Khói (tức khu nhà bếp của chùa, do Hương quan Dương Lập Cang xây dựng vào năm 1931). Tuy lịch sử dựng chùa kéo dài qua ba thời kỳ với ba kiểu kiến trúc ít nhiều khác nhau nhưng lại rất hài hòa với nhau tạo thành quần thể kiến trúc Chùa Ông độc đáo.

Hầu hết vật liệu để cấu thành các chi tiết kiến trúc đều được đưa từ Quảng Đông sang như cột gỗ, đá làm trụ chân cột, liễn đối, kèo, đòn tay, chuông đồng, lư hương và đều có ghi niên đại 1896 do các nhà hảo tâm đóng góp. Riêng các bao lam ở bàn thờ Quan Công thì được làm tại đường Thủy Binh (đường Đồng Khánh, quận 5, Chợ Lớn, thành phố Hồ Chí Minh). Bệ thờ, tượng Quan Âm, ba bàn hương án trước bàn thờ Quan Thánh thì xây dựng vào năm 1974 bằng đá mài.

Toàn bộ kiến trúc chùa được xây dựng theo hình chữ Quốc với các dãy nhà khép kín vuông góc với nhau, ở giữa chùa một khoảng không gian trống gọi là sân thiên tỉnh (giống trời). Một khác biệt so với chùa Việt, Khmer là chùa Ông không có cảnh quan bao bọc chung quanh, quy mô nhỏ bé, đơn giản, các cột tô đá rửa, nối với nhau bằng những song sắt. Trên hai cột chính là một cột lận bằng sành sứ nhiều màu, ở các cột khác là các hình nhân và cá hóa long.

- Tiền điện: bên trái thờ Mã Tiền tướng quân và bên phải thờ Phúc Đức Chính Thần.

- Sân thiên tỉnh: đây là một đặc điểm của các chùa Hoa với mái lợp âm dương, gờ mái bằng men xanh thẫm, bộ vì kèo làm theo kiểu chồng rường gối mộng lên nhau qua những con bọ được chạm khắc tinh vi, chung quanh mái được thiết kế di động để điều chỉnh ánh sáng thiên nhiên. Trong sân đặt hai bộ bát bửu, chậu kiểng, bàn hương án. Trên vòm mái treo một báo ghi môn và bảng đại tự "Hiệp lực đồng" các tượng Quan Công, Thiên Hậu Thánh Mẫu, Phật Bà được làm bằng nhiều chất liệu khác nhau, gỗ, thạch cao, nét mặt, dáng điệu đều theo một quy ước.

Nổi bật nhất trong nghệ thuật điêu khắc ở chùa Ông có lẽ là phù điêu, chiếm một vị trí vô cùng quan trọng trong trang trí. Phù điêu hiện diện khắp nơi từ các bao lam, hoành phi, liễn đối, xà ngang, bằng nghệ thuật chạm nổi với nội dung vô cùng phong phú được rút ra từ các huyền thoại, lịch sử Trung Quốc : Tam quốc chí, Ngũ hổ Bình Tây, Bát Tiên, Đông Chu Liệt Quốc, Thủy Cung hoặc thể hiện ở kỹ thuật chạm chìm những đề tài quy ước mai, lan, cúc, trúc, lưỡng long chầu nguyệt, cá hóa tiên, chim phụng...

Tín ngưỡng thờ cúng và lễ hội :

Quan Công là vị thần được thờ chính trong chùa Ông là biểu tượng cho nhân nghĩa lễ trí tín, cho lòng danh dự, dũng cảm trung thành của người Hoa. Ngoài ra, ở đây còn thờ một số vị thần khác :

- Thiên Hậu Thánh Mẫu: Vị thần hỗ trợ cho những di dân Trung Hoa trên biển cả.

- Phật Bà Quan Âm: vị nữ thần cứu khổ cứu nạn, ban phát con cái.

- Ông Bổn: Vị thần cai quản một khu vực đất đai, ban phát của cải, mang lại sụ phồn vinh, hạnh phúc.

Không kể các ngày lễ hội thường kỳ hàng năm qui tụ đông đảo nhân dân, hầu như ngày nào cũng có người đến viếng chùa. Chùa Ông có những ngày lễ sau:

- "Ngày vía" tức là ngày sinh của các vị thần được thờ: Quan Công (13 tháng Giêng âm lịch), Thiên Hậu (23 tháng 3 âm lịch), Ông Bổn (2 tháng 2 âm lịch ). Vào những ngày này người ta sắm sửa lễ vật đến cúng chùa tùy theo tính chất và tập tục của các thần mà lễ vật khác nhau : Quan Công (cúng chay, hoa quả hương đèn), Bà Thiên Hậu (cúng heo quay sơn đỏ), Ông Bổn, thần tài (cúng heo sống).

- Ngày tết là một sinh hoạt tín ngưỡng tôn giáo quan trọng, là lễ hội lớn nhất trong năm. Tùy theo điều kiện kinh tế mà trong những ngày này đồng bào Hoa mang đến chùa heo quay, heo sống, gà vịt, bánh trái, nhang đèn... Họ sửa sang trang hoàng lại chùa, tắm gội và ăn mặc thật đẹp đẽ cùng nhau đốt cho các vị thần những nén hương với tất cả sự trong sạch và tinh khiết của thể xác và tâm hồn. Thỉnh thoảng có những năm Ban quản trị còn tổ chức sinh hoạt lễ hội dân gian truyền thống như múa lân, rồng, sư tử, thi đấu võ thuật, biểu diễn nghệ thuật sân khấu Quảng Triều.

Nhìn về mặt tôn giáo, tín ngưỡng của chùa Ông cũng như một số chùa Hoa khác có thể thấy một đặc điểm đáng lưu ý là phần tín ngưỡng có vẻ nổi bật hơn tôn giáo.

Chùa Ông là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia được Bộ Văn hóa xếp hạng năm 1993.