Ông Vũ Tiến Lộc, Giám đốc VCCI, nói đây là báo cáo kinh tế vùng đầu tiên tại Việt Nam và là báo cáo kinh tế vùng toàn diện, tổng thể, sâu sắc đến thời điểm này của khu vực miền Tây được thực hiện bởi nhóm các chuyên gia kinh tế, chính sách hàng đầu Việt Nam. Báo cáo nghiên cứu được chọn như là một sự điển hình về tính liên kết, sự nhất quán để hướng đến hình thành một thiết chế vùng kinh tế trong tương lai.   

Nội dung báo cáo gồm 5 chương, trong đó tập trung vào các vấn đề then chốt như: Tổng quan nền kinh tế Việt Nam; nhìn lại 10 năm phát triển kinh tế ĐBSCL; năng lực cạnh tranh của ĐBSCL dựa trên phân tích tiềm năng điều kiện tự nhiên, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực, năng lực cạnh tranh của địa phương, của các cụm ngành thế mạnh và tiềm năng của vùng như nông nghiệp, công nghiệp chế biến, năng lượng và logistics. Từ các phân tích, báo cáo tập trung bàn luận về những hạn chế còn tồn tại, xác định các thách thức, cản trở sự phát triển của vùng, từ đó đưa ra những khuyến nghị chính sách để tiếp cận trong thời gian tới.

TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc FSPPM, báo cáo kết quả nghiên cứu Báo cáo nâng cao năng lực cạnh tranh vùng ĐBSCL để phát triển bền vững.

Theo VCCI, trong thập niên qua, ĐBSCL đang đứng trước những thách thức lớn từ bên ngoài của biến đổi khí hậu như: hạn mặn, sạt lở, ngập lụt và ô nhiễm môi trường gia tăng, đến các vấn đề bên trong như chất lượng tăng trưởng giảm sút, lực lượng và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp chưa cao, cấu trúc kinh tế chưa thực sự ổn định, chất lượng nguồn nhân lực hạn chế, năng suất lao động thấp, tình trạng di dân gia tăng… ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội mà ĐBSCL đang và sẽ phải đối mặt. Trong khi đó, quan điểm khi nhìn nhận về ĐBSCL luôn gắn liền với những cụm từ trù phú, lợi thế tài nguyên, thiên nhiên ưu đãi, nguồn lao động dồi dào… nhưng thực tế quá trình phát triển trong hơn 2 thập niên qua cho thấy không là như thế. Bên cạnh đó, hạ tầng cơ sở mặc dù được đầu tư nhưng còn quá nhiều điểm nghẽn, nhất là giao thông kết nối; tình trạng thiếu quy hoạch đồng bộ và logistics yếu kém dẫn đến sự gia tăng chi phí trong các khâu của chuỗi giá trị sản xuất, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp và kinh tế toàn vùng.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, kinh tế ĐBSCL nói riêng và cả nước nói chung đều chịu sự ảnh hưởng của kinh tế toàn cầu, nhất là dịch Covid-19. Riêng đối với ĐBSCL, cùng với dịch bệnh, tình trạng hạn hán kéo dài, xâm lấn mặn ngày càng nghiêm trọng làm môi trường kinh tế - xã hội trở nên bấp bênh, gánh nặng về tâm lý và kinh tế đối với cả doanh nghiệp, người dân và chính quyền trong vùng ngày càng lớn.

Một vấn đề rút ra từ nghiên cứu là vai trò kinh tế của ĐBSCL đang giảm dần so với các vùng khác trong cả nước. Nghiên cứu cho thấy đóng góp của ĐBSCL vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trong ba thập kỷ qua giảm mạnh. Tiếp cận từ góc nhìn khác cho thấy tăng trưởng GDP của ĐBSCL thấp hơn TP. HCM và Đông Nam Bộ là do ĐBSCL được giao sứ mệnh đảm bảo an ninh lương thực cho cả nước, vì vậy phải tập trung vào nông nghiệp và sản xuất lúa gạo, và kết quả là chậm chuyển dịch sang các ngành có năng suất cao hơn.

Lãnh đạo thành phố Cần Thơ và đông đảo lãnh đạo đến từ các tỉnh, thành trong khu vực ĐBSCL tham dự buổi lễ

Di dân vẫn là câu chuyện nhức nhối của ĐBSCL. Theo VCCI, tình trạng di cư của người dân đồng bằng về TP. Hồ Chí Minh và miền Đông Nam Bộ rất đáng báo động. Số lượng di cư ròng khỏi ĐBSCL trong thập niên vừa qua gần 1,1 triệu người, lớn hơn dân số của một số tỉnh trong vùng và tương đương với số tăng dân số tự nhiên của cả Vùng. Cũng theo VCCI, so với các vùng khác trong cả nước, ĐBSCL có tỷ lệ nhập cư thấp nhất, tỷ lệ xuất cư cao nhất, do đó là vùng duy nhất có tỷ lệ tăng dân số là 0% trong giai đoạn 2009 - 2019.

Một lưu ý khác được đưa ra từ nghiên cứu, đó là ĐBSCL hiện là “vùng trũng” về đô thị hóa ở Việt Nam. Dân số vùng ĐBSCL gần như không đổi so với trước đó 10 năm. Tỷ lệ đô thị hóa của cả vùng trong 10 năm chỉ tăng nhẹ từ 22,8% lên 25,1%, trong khi cả nước tăng từ 29,6% lên 34,4%. Kết quả là khoảng cách về dân số đô thị của ĐBSCL so với cả nước đang ngày một giãn ra.

Báo cáo cũng nhận thấy thành tích nổi bật của ĐBSCL trong hai thập niên trở lại đây đó là kết quả giảm nghèo. Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo của Chính phủ ở ĐBSCL đã giảm từ mức rất cao là 36,9% vào năm 1998 xuống chỉ còn 12,6% vào năm 2010 và 5,2% vào năm 2016 và tỷ lệ này tiếp tục giảm trong giai đoạn 2016 - 2019. Tỷ lệ nghèo của ĐBSCL luôn thấp hơn so với mức trung bình của cả nước chứng tỏ lợi ích của tăng trưởng được chia sẻ rộng rãi, và người nghèo cũng đã được hưởng lợi từ sự phát triển kinh tế chung của toàn vùng. Mặc dù ĐBSCL đã thành công trong việc thoát đói, giảm nghèo, nhưng theo VCCI vùng đất này vẫn chưa đem lại được sự thịnh vượng cho phần lớn người dân của mình.

Ông Nguyễn Phương Lam, Giám đốc VCCI Cần Thơ, ghi nhận sự hợp tác, đóng góp tích cực của các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong việc hoàn thiện báo cáo kinh tế thường niên ĐBSCL 2020

Phát biểu tại lễ công bố, ông Vũ Tiến Lộc kỳ vọng vào sự chung tay của lãnh đạo các tỉnh, thành trong khu vực và Trung ương để biến báo kinh tế vùng thành diễn đàn kinh tế của vùng, để có cơ chế thúc đẩy các nỗ lực, hợp tác phát triển kinh tế vùng. “Tôi hy vọng báo cáo sẽ kể cho thế giới biết một câu chuyện về miền Tây hiện nay và tương lai, đặc biệt là cung cấp cái nhìn tổng thể để thúc đẩy sự phát triển của vùng trong thời gian tới”, ông Lộc nói.

Người đứng đầu VCCI cũng tin tưởng miền Tây trong tương lai sẽ là khu vực đi đầu trong liên kết nội vùng và đi đầu trong liên kết tam giác phát triển vùng, kết nối với TP. Hồ Chí Minh và Đông Nam Bộ, góp phần tạo nên một tam giác phát triển của khu vực phía Nam.