Hầu
hết các ngôi đình ở Cần Thơ đều có miếu thờ ông Hổ, được xây cạnh bờ sông,
hoặc trước sân đình, nhằm mong muốn vị thần này bảo hộ dân làng, gìn giữ bờ
cõi, bảo vệ đất đai, mùa màng. Tín ngưỡng này nảy sinh do thiên nhiên của
vùng đất Cần Thơ nói riêng, vùng đất Nam Bộ nói chung là vùng đất mới, nên
đặc điểm của vùng đất này đã tạo cho tâm thức người dân ở đây ở cả hai cực:
vừa sợ hổ, vừa sẵn sàng giết hổ. Nét tâm lý này đã tạo nên việc thờ cúng ông
hổ trong đình làng. Hay việc thờ Thần Nông ở đình làng cũng nhằm ước vọng an
lành, giúp cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Vì theo quan niệm dân
gian, vị thần này trông coi lúa gạo, dạy dân cày cấy. Bàn thờ Thần Nông được
đặt trước sân đình, không mái che, chỉ gồm một bệ đất, có nơi người ta xây
bục thờ bằng xi măng, trên đó có ghi dòng chữ: Nền Xã Tắc, như đình Thới Bình
- Tân An. Hoặc xây miếu thờ như đình Bình Thủy. Một số nơi còn có miếu thờ
Ngũ Hành nương nương, thờ bà Chúa Xư - vị thần cai quản đất đai ở địa phương.
Thông thường, người ta xây một ngôi miếu nhỏ ở lối đi dẫn vào đình, trong
miếu có tạc tượng thờ các vị nữ thần này. Tín ngưỡng Hoa thể hiện rõ hơn hết
là việc thờ Quan Công trong ngôi đình, như đình Thới Bình - Tân An. Điều này
đã thể hiện sự hòa hợp giữa hai dân tộc Việt - Hoa, cũng như sự giao thoa
trong văn hóa, tín ngưỡng một cách rất êm đẹp và công bằng, thể hiện được
cuộc sống đan xen giữa hai dân tộc cùng cộng cư trên một vùng đất.
Nơi
thiêng liêng nhất trong việc thờ thần tại Cần Thơ là bàn thờ chính có tạc chữ
“Thần” lớn được đặt trong khánh thờ, xung quanh có các bao lam, trạm trổ rồng
phượng, sơn son thếp vàng thật lộng lẫy. Cách bày trí thường theo công thức
chung là: Giữa sân đình là bệ thờ bằng xi măng gọi là “đàn xã tắc”, kế là
miếu thờ ông Hổ. Phía sau là gian chính điện và nhà võ ca. Nhà võ ca dùng làm
nơi hát xướng khi có hội hè, đình đám. Gian chính điện là nơi để thờ thần,
được bày trí rất trang trọng và tôn nghiêm. Phía trước là bàn thờ thờ sắc
thần, hoặc thờ Quan Công, phía trong cùng là bàn thờ thần Thành Hoàng có chữ
“Thần” rất lớn, hoặc thờ các hệ phái tín ngưỡng khác. Trên bàn thờ thường có
đỉnh trầm hương, lư đồng, tượng hai chim con hạc đứng trên hai con rùa:
Thương thay thân phận con rùa, Ở đình đội hạc, ở chùa đội bia. Bộ đài đặt
chén đựng rượu, nước được đặt trên bàn thờ thờ thần. Hai bên là hai hàng binh
khí, cùng cờ, phướn, tán, lọng, vóc nhiễu đầy màu sắc.
Nhìn
chung, việc thờ tự trong các ngôi đình ở Cần Thơ có sự tương đồng so với các
ngôi đình khác trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, là sự hỗn hợp của tín
ngưỡng bản địa, tín ngưỡng dân gian và tín ngưỡng ngoại lai. Tất cả nhằm thể
hiện nét văn hóa trong đời sống tâm linh của cư dân địa phương, mong muốn
được sự bình an, thịnh vượng trong cuộc sống.
Đa
số các ngôi đình ở Cần Thơ đều xây dựng cao ráo, trên một sở đất rộng, gần
các con sông lớn, đó là thế đất “tụ thủy” - nơi tụ hội tất cả những điều may
mắn. Về kết cấu của các ngôi đình cũng rất đa dạng, nhiều kiểu, xuất phát từ
thực tế địa phương, xây theo kiểu chữ Nhất (-) như đình Bình Thủy, chữ Công
(I) như đình Thường Thạnh... Trước đình thường là một khoảng sân rộng, trên
mái nóc thường có tượng đôi rồng uốn lượn với thế chầu mặt trăng, tượng các
vị thần nhật, nguyệt, hình cá hóa long, bát tiên, kỳ lân, các vật linh, hoa
lá muôn màu muôn vẻ rất sinh động. Các cột đình thường rất to, được làm bằng
gỗ tốt, có đắp nổi hình rồng. Trên các thanh xà ngang dưới mái đình thường có
các hoành phi, câu đối, võng rèm dàn trải từ tiền đến hậu đình. Các dạng hoa
văn chi chít, nét chạm khắc tinh vi, hoặc sơn son thếp vàng...
Hằng
năm, các ngôi đình ở Cần Thơ thường có hai kỳ lễ lớn: Kỳ yên Thượng điền và
Kỳ yên Hạ điền. Hai kỳ lễ này diễn ra không đồng nhất giữa các nơi, thường
cách nhau một vài ngày. Trong hai kỳ lễ này, lễ Kỳ yên Thượng điền được tổ
chức lớn nhất, vì đó là mùa xuống đồng, cày cấy, mong mùa màng mau đến. Ngày
xưa, trong các kỳ lễ, người ta thường tổ chức cúng kiến và vui chơi suốt ba
ngày đêm, dân làng từ mọi nơi đổ xô về tham gia lễ hội rất đông vui. Dòng
người tấp nập, qui tụ về nơi chính điện cúng kiến, mang theo lễ vật, sản vật
địa phương dâng lên cúng thần, nhằm tạ ơn thần đã phù hộ cho họ gặp mưa thuận
gió hòa, thuận lợi cho việc cày cấy, xuống đồng, giúp cho mùa màng bội thu.
Tối đến, đình thường tổ chức hát bội phục vụ cho dân làng nên không khí ở
đình càng sôi động hơn. Hát bội thường diễn ra ở nhà võ ca, hoặc diễn ra ở
khoảng đất trống của đình để phuc vụ được đông đảo người xem. Nội dung của
các buổi diễn thường là những tuồng tích cổ xưa: Lưu Kim Đính giải giá Thọ
Châu, Thần nữ dâng Ngũ linh kỳ... hoặc những tuồng thể hiện trung hiếu tiết
nghĩa, thể hiện khí tiết của người anh hùng, nhằm giáo dục nếp sống đạo đức
cho cộng đồng dân cư. Ngoài các phần nghi thức cúng tế ở đình, đình làng ở
Cần Thơ còn tổ chức các hội làng trong các kỳ lễ, như: Thi bắt vịt, đua
thuyền, đô vật... thu hút được đông đảo dân làng tham gia, tạo được không khí
vui tươi và sinh động, gắn chặt tình đoàn kết xóm làng, cùng nhau xây dựng địa
phương mình ngày càng giàu đẹp, đáp ứng được nhu cầu vui chơi, giải trí, nâng
cao được sự thưởng thức nghệ thuật của người dân, góp phần giáo dục đời sống
văn hóa của dân làng địa phương. Đặc biệt trong các kỳ lễ đó, các ngôi đình ở
Cần Thơ còn tổ chức rước sắc thần bằng bè thủy lục, như đình Bình Thủy, đình
Thường Thạnh. Người ta ghép hai, ba chiếc ghe lại thành một chiếc bè, trên bè
đặt kiệu đỏ, có sắc thần bên trong, xung quanh bè có trang trí đèn lồng, múa
lân, cờ quạt, tán lọng, binh sĩ, bày các trò vui để đưa thần du ngoạn khắp
làng. Những nơi thuận tiện cho đường bộ, người ta tổ chức rước sắc thần bằng
long xa, phụng tán, cũng trang trí hoa văn đẹp mắt. Lễ hội ở đình là một việc
vô cùng thiêng liêng thể hiện được nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của dân
làng trong việc thờ thần, tạ ơn thần, tạ ơn trời đất đã cho con người có cuộc
sống an lành, mùa màng tốt tươi.
Đình
làng nói chung và đình ở Cần Thơ nói riêng là trung tâm sinh hoạt văn hóa,
tín ngưỡng của cộng đồng dân cư làng xã, góp phần làm phong phú thêm đời sống
văn hóa, tín ngưỡng của con người. Hiện nay, một số ngôi đình ở Cần Thơ bị hư
hỏng nặng, chưa được trùng tu, sửa chữa kịp thời, dẫn đến một số nơi gần như
hoang phế, lễ hội chưa được quan tâm đúng mức nên bị mai một dần. Trong số
gần 20 ngôi đình ở Cần Thơ mà chỉ có đình Bình Thủy được xếp hạng di tích cấp
quốc gia là con số quá ít ỏi.
Nhìn
chung, Cần Thơ có một hệ thống đình làng rất phong phú, đa dạng, kể cả lối
kiến trúc và thời gian tồn tại, thể hiện được sự phong phú trong đời sống tâm
linh của người dân xứ này. Cần có các cuộc điều tra, thăm dò, nghiên cứu ở
diện rộng về các ngôi đình ở Cần Thơ, nâng cấp, sửa chữa, khôi phục một số lễ
hội lành mạnh để bảo tồn các di sản quý giá này. Khôi phục lại một số trò
chơi dân gian ở đình để lễ hội ở đình càng phong phú thêm, tạo được sân chơi
lành mạnh cho dân làng địa phương, và cũng là để phát triển du lịch gắn với
lễ hội.
|